Բայի ուղղիղ ձևը անորոշ դերբայ է։Անորոշ դերբայները ունեն երկու վերջաորություն ել և ալ։Անորշ դերբայները հոլովում են
Ուղղական-ավարտել,արթնանալ
Սեռական-ավարտելու,արթնանալու
Հայցական—ավարտելու,արթանան
Տրական-ավարտելու,արթնանալու
Գործիական-ավարտելով,արթնանալ
Բացառական-ավարտելուց,արթնանալուց
Ներ գոյական-ավարտալու մեջ,արթնանալու մեջ
Ավարտել-ը-արթնանալ
Եթակայական դերբայ
Վերջաորթություն-ապրել
Ուղղական-ապրեղ
Սեռական-ապրողի
Հայցական-ապրող
Տրական-ապրողին
Գործիական-ապրել
Բացառական-ապրելուց
Ներ գոյական-ապրողի մեջ
Եթակյական դերբայերը կարող են ստանալ հոգնալի թիվ։
Հարակատար դերբայ
Վերջաորություն-ած
Այս դերբայը հոլովում է։
Համակատար դերբայ
Համակատարկ վերջաորությունը-իս
Օրինակ՝ երգելիս,ուտելիս,հարգելիս,պարելիս,
Նա չի հոլորվում և հոգնալի թիվ չունի
Կախյալ բայեր (ձեւա բայեր)
Ձևաբայերը ունենում են դեմք և թիվ իրենք առանձին չեն օգտագորտվում։Ձևաբայերը արտահայտում են դեմք և թիվ։Ձևաբյերը միշտ օգտագործվում են օժանդակ բայերի հետ օժանդակ բայերն են՝
են-երրորդ,եղակի,ներկա,
ես-եկրորդ դեմք եզակի թիվ,
ենք-առաջին,հոգնակի,ներկա
եք-հոգնակի,եկրորդ դեմք,ներկա
են-երրորդ դեմք,հոգնակի,ներկա
եմ-առաձին դեմք եզակի թիվ և ներկա ժամանակ
առանձին ձեւաբայը-անկատար ձևաբայ
առաջին անկատար ձևաբայվերջաորությունը-ում
օրինակ՝խաղում,նկարում,պարում,երգում,
Անկատար ձևայով կազմվում է անկատարբներկա և անկատար անցյալ ժամանակաձջերը։
Առարկայի գործողություն կամ եղելություն ցույց տվող բառերը կոչվում են բայ:
Բայերը պատասխանում են ի՞նչ անել, ի՞նչ լինել հարցերին:
Օրինակ
Փոքրիկը առավոտները արթնանալուն պես ժամերով հենվում էր պատշգամբի ճաղին ու կարոտով նայում, թե արդյո՞ք բակում չի երևում ծերունին:
Այս նախադասության մեջ թավ գրված բառերը բայեր են:Բայերը լինում են դիմավոր և անդեմ:Դիմավոր բայերը նախադասության մեջ դառնում են ստորոգյալ, անդեմ բայերը կարող են կատարել տարբեր պաշտոններ:
Ժխտական դերանունները մատնացույց են անում ամբողջությամբ ժխտվող առարկաներ կամ անձեր՝ առանց դրանք անվանելու:
Ժխտական դերանուններն են` ոչ ոք, ոչինչ, ոչ մի, ոչ մեկը:
Լինում է, չի լինում … ոչինչ էլ չի լինում… հետո տեսնում է ոչմիբան,ոչմիբանը գնում գնում է և տեսնում է հնդկահավին ու շանը և խոսում են ոչմիբանի մասին:Հնդկահավը ծիծաղում է ոչմիբան լսելիս իսկ շունը հռհռում է հետո հընդկահավը սկսում է շան պես հըռհռալ և հաչալ: Մի քանի ժամ հետո հնդկահավը հաչում է իսկ շունը հնդկահավի ձեն հանում ,իսկ ոչմիբանը ոչինչ չի հասկանում :
Անորոշ դերանունները մատնացույց են անում անորոշ անձ, առարկա և կամ անձի ու առարկայի անորոշ հատկություն, քանակ` առանց դրանք անվանելու:
Անորոշ դերանուններն են` ինչ-որ, ինչ-ինչ, ոմն, մեկը, մեկնումեկը, մի, մի քանի, մի քանիսը, ուրիշ, այլ, այսինչ, այնինչ, որոշ, որևէ, ովևէ, երբևէ, երբևիցե, որևիցե:
Անորոշ դերանուներ Ոչ ոք պարտավոր չէ ինչ-որ բան անել քեզ համար:
Ինչ է դա նշանակո՞ւմ: Ինչպե՞ս կարող է այդ պարզ ճշմարտությունն այդքան կարևոր լինել: Հնարավոր է, հիմա այս ամենը քեզ կարևոր չի թվում, բայց այս սկզբունքը կփրկի քո կյանքը: Ոչ ոք չի ապրում քեզ համար, իմ սիրելի բալիկ, որովհետև, դու դու ես, և ուրիշ ոչ ոք: Ամեն մեկն ապրում է իր համար, իր երջանկության համար: Եվ ինչքան շուտ դա հասկանաս, այնքան արագ կազատվես սպասումից, որ ինչ-որ մեկը քեզ կարող է երջանիկ դարձնել: Դա նշանակում է, որ ոչ ոք պարտավոր չէ քեզ սիրել:
Եթե ինչ-որ մեկը քեզ սիրում է, ուրեմն` դու յուրահատուկ ես, դու նրան դարձնում ես երջանիկ:
Փորձիր հասկանալ, թե այդ որ յուրահատկության համար են քեզ սիրում և ջանքեր գործադրիր, որ սիրեն ավելի շատ: Եվ եթե մարդիկ քեզ համար ինչ-որ բան են անում` միայն այն պատճառով, որ ուզում են: Ուրեմն, դու ինչ-որ մի պատճառով թանկ ես նրանց համար: Բայց ոչ այն պատճառով, որ ինչ-որ մեկը պարտավոր է քեզ ինչ-որ բան: Դա նշանակում է, որ ոչ ոք պարտավոր չէ հարգել քեզ: Որոշ մարդիկ բարի էլ չեն լինի: Բայց հենց դու հասկանաս, որ մարդիկ պարտավոր չեն լինել բարի, կսովորես խուսափել մարդկանցից, որոնք քեզ ցավ են պատճառում: Այո, դու էլ քո հերթին ոչ ոքի համար ոչինիչ անել պարտավոր չես: Եվ նորից. Ոչ ոք պարտավոր չէ ինչ-որ բան անել քեզ համար:
Հարցական դերանունները արտահայտում են հարցում խոսողին ծանոթ անձի կամ առարկայի, սրանց հատկության, թվի, գործողության տեղի, ժամանակի, ձևի և այլնի մասին՝ առանց դրանք անվանելու:
Օրինակ
Ինչո՞ւ նա գնաց քաղաք, ի՞նչ թղթեր էին, որ բերել էր իր հետ:
Հարցական դերանուններից միայն ո՞վ դերանունն է, որ գոյականներից տարբեր հոլովում ունի: Սա ներգոյական հոլով չունի. սեռականը լինում է ո՞ւմ, որից կազմվում են մյուս հոլովաձևերը. այսպես` տրական՝ ո՞ւմ, հայցական՝ ո՞ւմ, բացառական՝ ումի՞ց, գործիական՝ ումո՞վ:
Փոխադարձ դերանունները ցույց են տալիս փոխադարձ հարաբերությամբ միմյանց հետ կապված առարկաներ կամ անձեր՝ առանց դրանք անվանելու:Փոխադարձ դերանուններն են` իրար, միմյանց, մեկմեկու կամ մեկմեկի: Փոխադարձ դերանունների հոլովումը ունի հետևյալ պատկերը՝
Սեռ.
իրար
միմյանց
մեկմեկու
մեկմեկի
Տր.
իրար
միմյանց
մեկմեկու
մեկմեկի
Հայց.
իրար
միմյանց
մեկմեկու
մեկմեկի
Բաց.
իրարից
միմյանցից
մեկմեկուց
մեկմեկից
Գործ.
իրարով
միմյանցով
մեկմեկով
մեկմեկով
Փոխադարձ դերանունները եզակի թիվ. ուղղական ու ներգոյական հոլովներ չունեն: Սրանց սեռական, տրական և հայցական հոլովները ձևով նույնն են: Փոխադարձ դերանունները նախադասության մեջ լինում են միայն լրացում: Այսպես՝
բայի լրացում՝ՕրինակԻմ բոլոր իղձերը, աղբյուրների պես իրար հյուսվելով, ընթանում են մի հունով:
գոյականի լրացում՝ՕրինակԿատուները խաղում էին՝ խփելով իրար թաթերին:
Եզակի-ես, դու, նա, ինքը հոգնակի-մենք, դուք, նրանք,իրենք
ես
Ուղղական-ես
Սեռական-իմ
Տրական-ինձ
Հայցական-ինձ
Բացառական-ինձնից
Գործիական-ինձով
Ներ գոյական-ինձանում
Դու
Ուղղական-դու
Սեռական-քո
Տրական-քեզ
Հայցական-քեզ
Բացառական-քեզնից
Գործիական-քեզնով
Ներ գոյական-քեզանում
Նա
Ուղղական-նա
Սեռական-նրա
Տրական-նրան
Հայցական-նրան
Բացառական-նրանից
Գործիկական-նրանով
Ներ գոյական-նրանում
Ինքը
Ուղղական-ինքը
Սեռական-իր
Տրական-իրեն
Հայցական-իրեն
Բացառական-իրենից
Գործիական-իրենով
Ներ գոյական-իրենում
Մենք
Ուղղական-մենք
Սեռական-մեր
Տրական-մեզ
Հայցական-մեզ
Բացառական-մեզնից
Գործիական-մեզանով
Ներ գոյական-մեզանում
Դուք
Ուղղական-դուք
Սեռական-ձեր
Տրական-ձեզ
Հայցական-ձեզ
Բացառական-ձեզանից
Գործիական-ձոզանով
Ներ գոյական-ձեզանում
Նրանք
Ուղղական-նրանք
Սեռական-նրանց
Տրական-նրանց
Հայցական-նրանց
Բացառական-նարնցից
Գործիական-նրանցով
Ներ գոյական-նրանցում
Իրենք
Ուղղական-իրենք
Սեռասկան-իրենց
Տրական-իրենց
Հայցական-իրենց
Բացառական-իրենցից
Գործիական-իրենցով
Ներ գոյական-իրանցում
Գայլը, աղվեսը և ջորին եղբայր եղան և գնացին. երբ սովեցին, և որսի չհանդիպեցին, ասացին.
– Եկեք ուտենք նրան–անձնական դերանուն,երորերդ,հայցական ով տարիքով փոքր է:
Այսպես ասացին գայլը և աղվեսը, որովհետև կամենում էին ջորուն ուտել։ Եվ գայլին հարցրին, թե ո՞ր տարվա գայլն ես, և նա-անձնական դերանուն,երերդ դեմք,ուղղական ասաց, թե.
– Ես –անձնական դերանուն,առաջին դեմք,ուղղական այն գայլն եմ, որին Նոյը տապանն առավ։
Եվ աղվեսն առաջ եկավ և ասաց.
– 0՜, դու-անձնական դերնաւոն, երկրրորդ դեմք,ուղղական տասը ազգով ինձանից փոքր ես-անձնական դերանուն-առաջին դեմք,ուղղական և ես -անձնական դերանուն-առաջին դեմք,ուղղական այն աղվեսն եմ, որին աստված ստեղծեց։
Եվ շորին եկավ և ասաց.
– Իմ ծննդյան թվականը գրված է սմբակիս վրա. եկեք, կարդացեք, տեսեք քանի տարեկան եմ։
Եվ ոտքը բարձրացրեց։
Աղվեսն ասաց գայլին.
– Գիտեմ, որ դու-անձնական դերանուն,երկրորդ դեմք,ուղղական դպրոցում եղել ես-անձնական դերանուն-առաջին դեմք,ուղղական արի գիրը կարդա։ Եվ գայլը հավատաց և գնաց կարդալու։ Եվ ջորին ասաց.
– Առաջ արի՛, որովհետև գիրս մանր է։
Եվ նա-անձնական դերանուն,երրորդ դեմք առաջ գնաց, և ջորին սաստիկ ուժով զարկեց գայլի ճակատին և ջախջախեց, և գայլը գնաց կաղկանձելով։
~Սյուզաննա Գալստյան~ 